Cyfleusterau: addas i gymunedau heddiw
Ers 2010, mae llawer o eglwysi wedi gwneud newidiadau mawr i wella mynediad a defnydd. Mae’r Arolwg Eglwysi Cenedlaethol yn dangos bod eglwysi dros y 15 mlynedd diwethaf wedi gweithio’n galed i wneud eu mannau’n ymarferol yn ogystal ag ysbrydol ac ar agor i gynifer o bobl â phosibl. Nid yw cael dŵr rhedeg, gwres canolog modern, toiledau hygyrch a chegin ddiogel yn foethusrwydd – mae pobl yn eu disgwyl fel pethau sylfaenol pan fyddant yn dod i addoli, i brydau cymunedol, i grwpiau ieuenctid neu i ddigwyddiadau lleol. Yn y blynyddoedd diwethaf, mae cael Wifi wedi newid llawer o eglwysi, gan eu galluogi i gysylltu â phobl iau, cynnal digwyddiadau hybrid, a chefnogi gweithgareddau fel gwersi iaith a dysgu ar-lein.
Mae’r cynnydd hwn yn aml yn dibynnu ar wirfoddolwyr ac arian. Ond nid mater o gadw at reolau’n unig yw’r newidiadau hyn maent yn ymwneud â gwneud yn siŵr bod yr adeiladau’n groesawgar ac yn berthnasol i’r gymuned sy’n eu defnyddio.
Mae’r siart bar isod yn dangos sut mae’r cyfleusterau wedi newid rhwng 2010 a 2025
Hanfodion bob dydd
Mae cyfleusterau bob dydd bellach yn llawer mwy cyffredin nag yn 2010. Er bod yr Arolwg Eglwysi Cenedlaethol yn dangos bod bron pob eglwys yn gysylltiedig â phrif gyflenwad trydan (99%), mae bylchau rhwng eglwysi gwledig ac eglwysi trefol yn y ddarpariaeth gyffredinol o hanfodion bob dydd. Dim ond 76% o eglwysi gwledig sydd â dŵr prif gyflenwad, o’i gymharu â 99% mewn ardaloedd trefol a 98% mewn ardaloedd maestrefol.
Mae croeso yn parhau i fod yn nodwedd bwysig o eglwysi ledled y wlad. Mae gan 82% o eglwysi gyfleusterau i wneud te ac mae bron i ddwy ran o dair (64%) â chegin neu servery. Eto i gyd, mae eglwysi gwledig yn adrodd am ddarpariaeth is (46%) o’i gymharu ag eglwysi trefol (85%) ac eglwysi maestrefol (79%). Nid ar gyfer lluniaeth ar ôl gwasanaeth yn unig y mae’r ceginau hyn, maent yn gwneud yn bosibl gael prydau cymunedol, grwpiau plant bach, dosbarthu banc bwyd, a dwsinau o weithgareddau eraill lle mae pobl yn dod o hyd i gymdeithas a chefnogaeth. Hefyd, mae cyfleusterau newid babanod bellach mewn bron i chwech o bob deg (57%) o eglwysi, gan wneud yr adeiladau’n fwy croesawgar i deuluoedd.
Mae rhai eglwysi wedi mynd ymhellach, gan ychwanegu siopau (9%) a mannau gwybodaeth am dreftadaeth (33%). Er bod y ffigurau hyn yn gymharol isel, maent yn dangos ysbryd mentrus ac awydd i gadw’r adeiladau’n berthnasol ac yn awgrymu cyfeiriad posibl i eraill ei ddilyn yn y dyfodol.
Mae dŵr rhedeg yn chwyldroi sut y gall eglwys Cymru gefnogi ei chymuned
Nid oes angen i ymwelwyr ag eglwys Sant Fair y Forwyn yn Risca, Mynwy, groesi ffordd brysur a cherdded i fyny llwybr serth tua 70 metr i neuadd gyfagos i ddefnyddio’r toiledau bellach. Ar ôl 171 o flynyddoedd mae’r eglwys, sydd wedi’i rhestru’n rhadd II*, wedi cael dŵr rhedeg am y tro cyntaf.
Cododd Sant Fair arian a chyflwyno ceisiadau grant i dalu am doiled hygyrch ac ardal servery cegin yn yr eglwys.
Mae’r tîm yn Sant Fair yn barod ac yn gyffrous i’r gymuned ddefnyddio’r lle yn fwy; bydd y newidiadau hyn yn galluogi lluniaeth i’w chynnig fel rhan o gyfarfodydd a grwpiau ac yn sicrhau bod yr adeilad yn groesawgar i bawb.
“Mae Sant Fair, a adeiladwyd yn 1853, yn un o linell hir o eglwysi sydd wedi bod ar y safle hwn ers y 13eg ganrif, gyda thrigolion yn mynd yn ôl i gyfnod y Rhufeiniaid,” meddai Janet Jones, Gward Eglwys yn Sant Fair.
“Mae’r eglwysi hyn wedi gweld twf Risca o gymuned wledig fach yn y dyffryn, drwy’r Chwyldro Diwydiannol, i’r dref breswyl drefol sydd ohoni heddiw. Bydd darparu’r cyfleusterau newydd hyn yn gwella’n fawr ein gallu i estyn allan at ein cymuned leol ac, yn gobeithio, cynnig gwell cefnogaeth."
Yn ystod y pymtheng mlynedd diwethaf mae eglwysi wedi newid yn dawel yn y ffordd maent yn cysylltu. Nid oedd seilwaith digidol yn cael ei fesur yn 2010, ond yn yr Arolwg hwn mae bron i chwech o bob deg eglwys (58%) yn dweud bod ganddynt Wifi. Ymhlith y rhain, mae dwy ran o dair o eglwysi trefol (64%) a 61% o rai maestrefol wedi’u cysylltu. Mewn dinasoedd a threfi, mae Wifi bellach bron mor bwysig â gwres neu oleuo, gan alluogi gwasanaethau ar-lein, addoli hybrid, archebu ar-lein a rhoi digidol. Ond mewn ardaloedd gwledig, dim ond 43% sy’n dweud bod ganddynt Wifi, ac mae’r diffyg hwn o gysylltedd yn gwneud i eglwysi deimlo’n llai hygyrch.
Nid yw mynediad digidol yn ymwneud ag addoli yn unig, ond hefyd â chynaliadwyedd a chynhwysiant. Mae mwy na phedair o bob deg eglwys (42%) bellach yn derbyn rhoddion digyswllt, ac mae llawer yn defnyddio Wifi i gefnogi tocynnau ar-lein, cyngherddau, caffis neu farchnadoedd cymunedol. Mae cysylltedd hefyd yn cryfhau’r defnydd seciwlar: gall grwpiau gynnal cyflwyniadau, cyrsiau a nosweithiau ffilm; gall corau a chlybiau ieuenctid rannu digwyddiadau ar-lein; a gall elusennau lleol gynnal gweithgareddau mewn mannau sydd â chysylltiad da. Mae rhyngrwyd dibynadwy yn caniatáu i eglwysi fod yn dirnodau treftadaeth ac yn ganolfannau modern, gan bontio anghenion cymunedau heddiw gyda straeon y gorffennol, a’u gwneud yn hanfodol i fywyd dinesig yn ogystal ag ysbrydol.