Mae’r eglwys anghysbell hon yn sefyll yng nghanol mynwent helaeth, hynafol yn nyfnderoedd y Mynyddoedd Du, ym Mharc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog.
Llaneleu, Powys
Er bod yr adeilad yn tarddu o’r drydedd ganrif ar ddeg, mae’n enwog am ei sgrîn enfawr o’r ganrif ganlynol, sydd â’i chroglofft wedi ei phaentio’n goch llachar. Mae tyllau bach pedeirdalen yn y paneli uwchben y sgrîn yn rhoi cipolwg o’r allor uchel yn y pen dwyreiniol, gyda’r rheiliau’r allor eu hunain yn dyddio o’r ail ganrif ar bymtheg. Mae rhes o henebion syml a chain yn yr eglwys, yn ogystal ag ychydig o ddarluniau wedi’u paentio ar y waliau.
Yn unol â chynifer o eglwysi sy’n perthyn i’r Cyfeillion Eglwysi Digyfaill, mae’r bobl leol yn defnyddio’r eglwys yn rheolaidd ar gyfer cyfarfodydd a chyngherddau, ac mae Llaneleu yn chwarae rhan allweddol yng Ngŵyl Talgarth.
Mae’r groglen yn deillio o’r Oesoedd Canol, ac mae amlinell rithiol y groes a dynnwyd oddi arni yn ystod y Diwygiad Protestannaidd yn dal i’w gweld. Mae’r groglen yn cael ei hedmygu’n fawr gan ymwelwyr a phenseiri hanesyddol at ei gilydd.
Roedd aelodau’r Cyfeillion Eglwysi Digyfaill wrth eu bodd i ddarganfod cyfeiriad ati mewn ffuglen fodern boblogaidd. Yn Fervala (2015) gan Andy McNab, mae ei arwr Nick Stone yn ysgrifennu: 'I parked not far from the church at Llanelieu. I first spotted it when Trev and I had found our way out (of our hideaway on the western edge of the Black Mountains) and gone back later when I started getting excited by medieval history. God no longer pays St Ellyw's formal visits, even on Sundays and I wanted to see if the loft was still painted blood red'. Felly y mae o hyd!
Capel y Ffin, Powys
Lleolir eglwys Sant Mair, Capel y Ffin yn nyffryn cudd yr afon Honddu, gyda’r Mynyddoedd Du i’r gorllewin iddi a Chlawdd Offa i’r dwyrain. Mae’n fan lle mae celfyddyd a thirwedd yn ymdoddi i’w gilydd – ac nid yw’n syndod felly iddi ddenu arlunwyr a beirdd am ganrifoedd.
Petrisw, Powys
Cyrhaeddir yr eglwys hon trwy deithio naill ai ar hyd lonydd troellog sy’n gyforiog o flodau, neu ar hyd llwybr troed. Wrth gyrraedd, fe welwch yr eglwys ganoloesol hon yn sefyll ar lethrau’r Grwyne Fawr, yn edrych heibio cwm bychan at lethrau Mynydd Pen-y-Fâl yr ochr draw.
Aberhonddu, Powys
Mae’r Gadeirlan yn estyn croeso i bawb sy’n dod heibio – boed os ydych yn dwrist sy’n ymweld, yn addolwr sydd yno i offrymu eich gweddïau personol neu i oleuo cannwyll, neu yn rhywun sydd â diddordeb arbennig mewn hanes, pensaernïaeth neu ffenestri lliw.
